Co to jest giełda papierów wartościowych?

Giełda jest miejscem, które wzbudza wiele emocji. Kojarzyć się może z notowaniami, zakupem i sprzedażą akcji, hossą, bessą, szansą na duże zyski, ale i poglądem, że większość na giełdzie traci. Wielu osób orientuje się mniej więcej, czym jest giełda, jednak zasady jej funkcjonowania są znane raczej powierzchownie. Zarazem jest coraz więcej chętnych, by szukać szczęścia na tym rynku. Podstawą uczestnictwa w GPW powinna być jednak szeroka wiedza odnośnie tego, jak inwestować na giełdzie, jak ona działa i czym jest.

Giełda papierów wartościowych to instytucja z długą historią i ważną rolą w gospodarce. Choć większość obywateli nigdy na giełdzie nie zagra, to rynek ten wpływa na codzienne życie każdego z nas. Jest to zatem kolejny powód, by bliżej zapoznać się z funkcjonowaniem giełdy i lepiej zrozumieć zasady jej działania.

Z tego tekstu dowiesz się:

• co to jest giełda?
• jakie są rodzaje giełd?
• czym handluje się na giełdzie?
• na jakich zasadach działa giełda?
• co to jest notowanie giełdowe?
• jak inwestować na giełdzie?

Czym jest giełda?

Giełda papierów wartościowych jest rynkiem, na którym handluje się instrumentami finansowymi. Jest to rynek regulowany. Fachowo mówi się, że jest to działający w sposób stały system obrotu instrumentami finansowymi. W praktyce wiążą się z tym takie kwestie jak to, że:

• każdy uczestnik rynku powinien posiadać powszechny i równy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie
• każdemu uczestnikowi rynku przysługują te same prawa przy zbywaniu i nabywaniu instrumentów finansowych
• giełda papierów wartościowych jest regulowana odpowiednimi przepisami oraz nadzorowana przez odpowiednie organy (warszawska GPW podlega nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego)
• giełda musi być zorganizowana, posiada własny regulamin, statut i jasno określone zasady działania
• oprócz rynku giełdy regulowanej istnieją także alternatywne systemy giełdowe – w Polsce jest to na przykład NewConnect
• na giełdzie dochodzi do zakupu i sprzedaży różnego rodzaju instrumentów finansowych – od obligacji i akcji po tzw. instrumenty pochodne, takie jak na przykład kontrakty terminowe (ale istnieją też giełdy towarowe oraz usługowe)

Bardzo często giełdy są organizowane przez władze państwowe. Istnieją również giełdy korporacyjne, W pierwszym wypadku to państwo jest głównym organizatorem i właścicielem giełdy. To ono decyduje, jak instytucja ta ma funkcjonować. W drugim przypadku giełdę tworzą banki, domy maklerskie, fundusze inwestycyjne oraz inne podmioty zainteresowane utworzeniem takiej instytucji. W takim przypadku giełda jest niezależna wobec władz państwa, ale działa w oparciu o przepisy prawa handlowego.

Sama idea giełdy sięga starożytności, ale bliższe nowoczesnym giełdom instytucje zaczęły się pojawiać dopiero w XVII wieku w Zachodniej Europie, ze szczególnym wskazaniem na Francję, Holandię, Belgię, Wielką Brytanię. Londyńska giełda została założona w 1688 roku, a w Paryżu powstała w 1724 roku. Jednak to jeszcze w 1636 roku na holenderskim rynku doszło do pierwszego załamania giełdowego, gdy wywindowano niezwykle wysoko ceny cebulek tulipanów (tzw. tulipomania), tworząc bańkę spekulacyjną, co zakończyło się krachem.

We współczesnej Polsce giełda powstała niedługo po przemianach ustrojowych. Warto dodać, że nie była to pierwsza polska giełda – w Warszawie instytucja taka, stworzona z inicjatywy władz Królestwa Polskiego, funkcjonowała od 1817 roku. Giełda była też obecna w Polsce dwudziestolecia międzywojennego, a jej istnienie zakończyła II wojna światowa. Warszawska giełda nie była też jedyną na ziemiach polskich – istniała też giełda we Lwowie, giełda w Łodzi czy giełda w Poznaniu.

GPW z siedzibą w Warszawie działa od 12 kwietnia 1991 roku. Oprócz Głównego Rynku, na którym działają duże spółki, prowadzi także obrót na wspomnianym wcześniej rynku NewConnect (z małymi spółkami, nie spełniającymi wymagań Głównego Rynku) oraz rynku Catalyst (z obligacjami). Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest spółką akcyjną i została założona przez Skarb Państwa (największy akcjonariusz).

Rodzaje giełd

Giełda jest rynkiem, gdzie dochodzi do transakcji kupna-sprzedaży. Jak już to jednak zostało zasygnalizowane, notowania giełdowe obejmują nie tylko ceny akcji, ale mogą też dotyczyć innych towarów – niekoniecznie niematerialnych. Towarem na giełdzie nie muszą być tylko instrumenty finansowe.

Właśnie dlatego można dokonać podziału giełd ze względu na przedmiot obrotu. Istnieją zatem:

• giełdy towarowe
• giełdy usług
• giełdy pieniężne

W przypadku giełd towarowych handel dotyczy przede wszystkim surowców, takich jak chociażby ropa naftowa, cukier, bawełna. Co ważne, przedmiot obrotu nie znajduje się fizycznie w miejscu, w którym dochodzi do transakcji. Na giełdach usług handluje się takimi produktami jak usługi ubezpieczeniowe, usługi transportowe, usługi pośrednictw transakcyjnego. Z kolei giełdy pieniężne to giełdy walutowe oraz właśnie giełdy papierów wartościowych, na których obraca się instrumentami finansowymi takimi jak akcje, obligacje, listy zastawne, kontrakty terminowe, etc.

Nie jest to jednak jedyny podział, jakiego można dokonać w kontekście giełd. Kolejnym znaczącym kryterium jest podział ze względu na znaczenie giełdy (lub też ich zasięg geograficzny). Istnieją zatem:

• giełdy lokalne
• giełdy krajowe
• giełdy regionalne/międzynarodowe

Na giełdy patrzy się także często przez pryzmat ich statusu prawnego. To już wcześniej wspomniany podział na:

• giełdy państwowe
• giełdy korporacyjne

I to wcale nie jest koniec, jeśli chodzi o klasyfikację giełd. Możemy bowiem dokonać podziału także ze względu na:

• sposób prowadzenia handlu (giełdy parkietowe, giełdy elektroniczne)
• rodzaj zawieranych transakcji (giełdy transakcji kasowych, giełdy transakcji terminowych),
• swobodę dostępu do giełdy (giełdy otwarte, giełdy zamknięte)

Giełdy mogą mieć zatem różny charakter i sprzedawane mogą być na nich różne towary w różny sposób. W przypadku giełd pieniężnych towarem mogą być akcje, opcje, obligacje, fundusze ETF, kontrakty terminowe, certyfikaty inwestycyjne i tym podobne dobra.

Na giełdzie papierów wartościowych można zarobić (choć można też stracić, należy pamiętać o ryzyku). Po to spotykają się tu zarówno sprzedający, jak i kupujący. Jedni potrzebują niezbędnego kapitału, inni liczą na zysk ze sprzedaży, z dywidendy lub z inwestycji długoterminowej. I oczywiście giełda jest przede wszystkim miejscem handlu i inwestycji, ale nie jest to jej jedyna funkcja. Może ona również posłużyć jako wiarygodne narzędzie wyceny instrumentów finansowych, a zatem jest narzędziem pomocnym dla inwestorów w kontekście lokowania kapitału. Giełda pełni też niezwykle ważną rolę barometru koniunktury i stanu gospodarki. To zaś pozwala przewidywać trendy w gospodarce.

Jak działa giełda?

To jak funkcjonuje rynek giełdowy, kto jest dopuszczony do udziału w giełdzie, na jakich zasadach oraz jak wygląda dopuszczenie towaru do obrotu, jest zapisywane w regulaminie giełdy. To właśnie dzięki regulaminowi uczestnicy giełdy mają gwarancję równego traktowania, w tym powszechnego i równego dostępu do informacji, bezpieczeństwa transakcji i transparentności rynku.

Na najbardziej podstawowym poziomie zasada działania giełdy papierów wartościowych jest bardzo prosta. Rządzą nią podstawowe prawa popytu i podaży. Na rynku spotykają się osoby, które posiadają towar, jakim są na przykład papiery wartościowe i osoby, które pragnęłyby ten towar zakupić. Żeby zakupić lub sprzedać towar, potrzebny jest pośrednik, czyli biuro maklerskie. W szczegółach obrót giełdowy jest jednak dość skomplikowany, jako że istnieje cały szereg przepisów i regulacji, które rządzą obrotem instrumentami finansowymi na giełdzie.

Dawniej na giełdzie transakcje kupna-sprzedaży odbywały się na parkiecie, to jest w miejscu, w którym giełda była zlokalizowana. Dziś spora część działalności giełdy przeniosła się do internetu. Nie jest już konieczna fizyczna obecność na parkiecie. Każdy może założyć własny rachunek inwestycyjny i wejść w ten sposób na rynek. Warto dodać, że przed wieloma laty akcje i inne instrumenty finansowe miały postać materialną. Fraza „papiery wartościowe” mogła być traktowana dosłownie. Dziś obrót ma charakter niematerialny. Prowadzony jest w formie zapisów elektronicznych w systemie komputerowym Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych.

Czym są notowania giełdowe?

Giełda jest miejscem, na którym prowadzi się notowania giełdowe. Mówiąc inaczej, notowania to kursy giełdowe, czy też po prostu ceny, jakie aktualnie obowiązują na giełdzie. Obejmują one trzy parametry: kurs zakupu, kurs sprzedaży i kurs zawarcia transakcji. Jednostką transakcyjną jest jedna sztuka, czyli można np. sprzedać lub kupić co najmniej jedną akcję, obligację czy instrument pochodny. W tym kontekście odpowiedź na pytanie, czy można kupić pół akcji, jest właściwie oczywista (w praktyce można z kimś na spółkę kupić jedną całą akcję, ale samodzielnie na giełdzie połowy jednej akcji kupić się nie da).

Notowania GPW są prowadzone w dwóch systemach. Pierwszy z nich to notowania jednolite. W tym systemie cena jest ustalana dwukrotnie w ciągu dnia. Drugim sposobem są notowania ciągłe. W tym wypadku kursy akcji podlegają stałym zmianom, w sposób ciągły. Co istotne, dziś aktualne notowania giełdowe są łatwo dostępne. Można je sprawdzić w każdej chwili online na stronie Giełdy Papierów Wartościowych. Nowe notowania pojawiają się w wyniku zawierania transakcji na sesjach giełdowych, trwających od poniedziałku do piątku między godziną 8.30 a 16.35.

To, w jakim systemie będą notowane akcje giełdowe, zależy od decyzji Zarządu Giełdy. W obu przypadkach możliwe jest przeniesienie spółki z jednego systemu do drugiego. Zależy to jednak przede wszystkim od płynności obrotu spółki. Jeśli następuje jego drastyczny spadek, spółka może zacząć być notowana w systemie jednolitym. Jeśli rośnie – wraz z wartością obrotów – spółka może zostać przeniesiona do systemu notowań ciągłych.

Jak inwestować na giełdzie?

Początkujący inwestorzy na giełdzie często zastanawiają się, jak kupić akcje lub inne instrumenty finansowe. Samo wejście na giełdę nie jest w gruncie rzeczy trudne. Wystarczy założyć rachunek inwestycyjny, wpłacić pieniądze na rachunek maklerski, a następnie złożyć zlecenie – coraz częściej czynności te można robić online. Pośrednik w postaci domu maklerskiego jest niezbędnym elementem, aby zacząć grać na giełdzie. Warto podkreślić, że należy wybierać tylko te domy maklerskie, które mają zezwolenie na prowadzenie tego rodzaju działalności nadane przez Komisję Nadzoru Finansowego.

Częstym dylematem jest również to, w co inwestować na giełdzie. Nie ma jednak prostej odpowiedzi na to pytanie. Obiektem inwestycji mogą wszak być papiery o charakterze własnościowym i dłużnym (czyli akcje i obligacje), certyfikaty inwestycyjne, instrumenty pochodne, produkty strukturyzowane. Jest też kwestia konkretnego rynku, a także ceny papierów wartościowych na giełdzie i konkretnego produktu z całej ich listy. Wiele zależy od potrzeb inwestora, jego kapitału oraz skłonności do podejmowania ryzyka (chodzi o tzw. profil inwestora).

Z pewnością najbardziej popularne są jednak akcje spółek. Z kolei obligacje uważane są za jeden z bezpieczniejszych sposobów zarabiania na giełdzie. Co do zasady im większe bezpieczeństwo, tym mniejsze zyski. Jeśli chodzi o akcje, początkującym inwestorom zazwyczaj zaleca się inwestowanie w tzw. spółki blue chips – czyli duże spółki z dobrą sytuacją giełdową, dużym zaufaniem inwestorów oraz ugruntowaną pozycją i stabilnym kursem. Gdzie ich szukać? Wystarczy sprawdzić indeks giełdowy WIG20, na którym znaleźć można 20 największych spółek notowanych na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych.

Każda inwestycja wiąże się jednak z ryzykiem. Niezależnie od tego, w co inwestujemy na giełdzie, należy się liczyć z możliwością utraty kapitału. Skuteczne zarabianie na giełdzie to efekt dużej wiedzy, a także doświadczenia. Z czasem każdy początkujący inwestor ma szansę nauczyć się oceniać ryzyko i perspektywy zysku, co jest kluczowe w sprawnym inwestowaniu na giełdzie. Warto podkreślić, że jedną z podstawowych zasad grania na giełdzie, jest dywersyfikacja portfela. Zatem jak zacząć inwestować na giełdzie? Przede wszystkim trzeba określić swoje indywidualne cele, a potem zająć się edukowaniem samego siebie w zakresie tego, jak działa giełda. Dopiero będąc uzbrojonym w odpowiednią wiedzę warto zdecydować się na założenie rachunku maklerskiego.